Kültür ve kültürel yeterlik

Bu yazımızda kültür kavramı üzerinde durarak kültürün kökenini anlamaya çalışacağız. Kültür çeşitleri, kültür özelliklerine ve kültürel yeterlilik kavramına değineceğiz.

Kültürün nasıl bir varlık ya da varlık alanı olduğu eski çağlardan beri insanların merak konusudur. Bu merak hala tükenmemiş ki, hala birçok farklı disiplinde inceleniyor.

Kültür kavramı, günlük dilde olduğu kadar felsefe, tarih, biyoloji, güzel sanatlar, antropoloji, sosyoloji gibi dalların da araştırma alanında olmuştur. Ayrıca her bilim insanı, yazar, araştırmacı ve hatta birey kültür kavramına farklı anlamlar yükler. Her kültür sistemi kendi özelliklerini ve yapısal konumuna göre değişen iç ve dış dinamiklere bağlıdır.

Kültür Kelimesinin Anlamı

Birbirinden farklı çağrışımlar uyandıran kültür, yalnızca milletten millete değişmez, aynı ülkede hatta aynı kentte yaşayan insanların bile birbirinden farklı gelenek ve görenekleri vardır. Yani kültür ve toplumun iç içe olduğunu söyleyebiliriz. Dil, din, değerler, normlar, simgeler, tutumlar, yasalar, ahlak kuralları, örf ve adetler kültürü oluşturan faktörlerdir. En geniş anlamıyla bir toplumun tüm yaşam biçimidir.

Latince kökenli sözcük anlamı, önceleri ekip biçmek anlamında kullanılan bu sözcük, zamanla bütünsel bir yaşam şekli anlamını da kazanmıştır. Kültürün varlığını oluşturan faktörler birbirlerinden ayırt edilemeyecek kadar iç içe geçtiği için kültürün kaynağına inmek oldukça zordur. Diğer bir nedense kültürün mü bu faktörleri yoksa bu faktörlerin mi kültürü oluşturduğunun net olarak bilinmemektedir. Oluşumunda rol oynayan faktörleri kurumlar, çevrebilim, fiziksel çevre, aile, din, eğitim ve politik sistem olarak sıralarız.

Kökeni ve tanımları üzerine durduğumuza göre şimdi kültürün özellikleri işlevleri ve çeşitlerinden bahsedelim. Kültürün tanımları gözden geçirildiğinde ortak özellik olarak kabul edilebilecek bazı noktaları öne çıkar.

Bir toplumu diğerinden ayırmak söz konusu olduğunda kültür bir tür marka olur. Bu kültür toplum değerlerini bir bütün haline getirir ve bunları sistematik olarak taşır. Toplum üyelerince paylaşıldığı için dayanışmanın en önemli temellerinden sayılması da söz konusudur. Öğrenilmiş davranışlardan oluşur ve sosyal yapının bir kopyasını verir. Sosyal kimliğin oluşmasında etkilidir.

Böylece kültürün özelliklerinin neler olduğunu birlikte kavramaya çalıştık.

Kültürün İşlevleri Nelerdir?

Kültürün temel işlevi, bir toplumun tarihsel süreç içerisinde sahip olduğu tüm değerleri nesilden nesile aktarılmasıdır. Bu sayede birleştirici ve bütünleştirici bir etki sağlarken, yaşam için bir takım davranış kalıpları sunar. Kültür toplumlara uluslara gruplara kendilerine özgün birer kimlik kazandırır. Kültürün toplumsal bir kişilik kazandırması, bir kültürel kimlik oluşturması anlamına gelir. Kültür sayesinde birey kendi istek ve çıkarları doğrultusunda doğal çevresine anlam verilebilir.

Peki kültürün işlevlerinin neler olduğu ile ilgili verdiğimiz cevaplardan sonra belki şimdi çeşitlerinin neler olduğuna da bir bakalım.

Kültür Çeşitleri Nelerdir

Yaygınlık derecesine göre kültür, genel kültür ve alt kültür olarak ikiye ayrılır. Genel kültür bir toplumca benimsenmiş ve geçerli olan hâkim unsurlardan oluşur. Bir toplumun inançları, değerleri, hareket tarzları, genel kültürü oluşturan parçalardır.

Alt kültürler ise toplumun temel unsurlarını paylaşan fakat bir yandan da kendini, değerleri ve yaşam biçimleri olan grupları kapsar. Bir diğer ayrıntı ise maddi ve manevi kültür ayrımıdır. Maddi kültür dediğimizde aklınıza hemen para gelmesin. Maddi kültür bir toplumun teknolojisini, eserlerini, aletlerini kapsarken; manevi kültür ise toplumda yerleşik olan inançları, konuşulan değil, hukuk, gelenek ve görenekleri kapsar. Karşı kültür ise, bir sosyal grubun geleneksel davranış tarzına ve değerlerine, yani yerleşik kültürüne karşı çıkarak ona bir alternatif oluşturmasıdır.

Kültür’ün Temel Kavramları

Şimdi biraz da kültürle ilgili bazı temel kavramlara değinelim. Bir toplumun her kesimi tarafından benimsenen genel kültür özelliklerini üst kültür olarak adlandırırız. Üst kültür içinde kendine ait özelliklere sahip topluluklarsa alt kültürdür. Kültürlenmek toplumun kendi özelliklerini yeni kuşaklara aktarması iken kültürleşmeyi farklı kültürlerin karşılıklı etkileşime girmesi ile oluşan kültür alışverişi olarak tanımlarız.

Kendi kültüründen ayrılanların yaşadığı uyumsuzluk ve bunalım ise kültür şokudur. Kültürel yayılma ise bir kültürde ortaya çıkan maddi veya manevi kültürün başka kültürlere yayılması ile gerçekleşir. Gelişmiş ülkelerin az gelişmiş diğer kültürleri kitle iletişim araçları ile etkilemesi ve kendine benzetmesine de kültür emperyalizmi denir.

Kültürel çeşitlilik ya da çok kültürlülük farklı kültürlerin uyum içinde bir arada yaşamasıdır. Kültürel çeşitliliğin belirgin ve daha az belirgin olan göstergeleri vardır. İnanç, etnik köken, ulusal köken, cinsiyet gibi birtakım özellikler kültürel çeşitliliğin belirgin göstergeleridir. Eğitim, hareket kabiliyeti gibi özellikler ise daha az belirgin göstergeleridir.

Kültürel Yeterlilik Kavramı

Son olarak da kültürel yeterlik kavramının ne olduğunu birlikte anlamaya çalışalım. Çok kültürlü ortamlarda kurumlar ve çalışanlarının etkin bir biçimde çalışabilmesini sağlayan bir takım tutum, beceri, davranış ve prensipleri kültürel yeterliliktir. Diğer bir yandan kültürel yeterlilik, medeniyet ve bu medeniyetin kurulmasını sağlayan kuralların, eleştirel olarak anlaşılması yetisidir. Örneğin, bir yüksek sanat biçimini anlamak için gerekli etkinlik düzenlenirken, işçi sınıfına dâhil birinin daha farklı kültürel etkinlikleri vardır. Başka bir örnekte de, işçi bir insanı klasik müzik konserinden alıkoyan yalnızca pahalı bilet fiyatları olmayabilir. Kültürel yeterlilik farkındalıkla başlarken, bilgi ile büyür, sonrasında kendine has becerilerle gelişir ve daha iyi bir noktaya taşınır.

Yazımızın sonuna geldik. Kültür kavramını anlamaya çalışırken kültürün çeşidi tanımlarına yer verdik. Böylece, kültürün kökenine inmemizi kolaylaştıracak bilgileri edindik. Kültür çeşitleri, temel kavramlar ve son olarak kültürel yeterlilik konularına değindik.